Als culturele instelling zal je bij de oprichting een juridisch vorm moeten kiezen. Hiermee kan de culturele instelling naar buiten treden en bijvoorbeeld een bankrekening openen, werknemers aantrekken en aankopen doen. In Nederland kennen we verschillende vormen waarin de culturele instelling juridisch kan worden gegoten, iedere rechtsvorm heeft zijn eigen voor- en nadelen. In dit artikel bespreken we de voornaamste rechtsvormen voor culturele instellingen.
Het kiezen van een rechtsvorm
De meest voorkomende rechtsvormen in Nederland zijn de stichting, vereniging, besloten vennootschap (B.V.), naamloze vennootschap (N.V.), eenmanszaak, maatschap of vennootschap onder firma (V.O.F.). Afhankelijk van de doelstelling en de activiteiten van de culturele instelling kun je kiezen voor één van deze vormen. Met een ideële doelstelling is de stichting of de vereniging de meest gekozen rechtsvorm voor culturele instellingen.
Stichting
Het voordeel van de stichting is dat deze rechtsvorm lichte (oprichtings)eisen kent. De stichting kent geen leden die een officiële rol hebben in de besluitvorming (zoals bij een vereniging). De wettelijke bepalingen zijn beperkt waardoor er veel vrijheid is om de stichting zelf vorm te geven. De doelstelling van de stichting staat voorop en met het vermogen van de stichting wordt deze doelstelling verwezenlijkt. Wanneer er winst wordt gemaakt moet dit worden besteed aan de doelstelling van de stichting.
Oprichting
De belangrijkste voorwaarde bij een oprichting is de notariële akte (oprichtingsakte). Hierin zijn de statuten opgenomen en feitelijke informatie over de oprichting, zoals de oprichters van de stichting. De statuten bespreken de naam en de doelstelling van de culturele instelling. Vaak wordt er ook besproken hoe bestuurders worden benoemd, geschorst en ontslagen, maar ook hoe zij besluiten kunnen nemen.
De stichting moet worden ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel, daarbij moet de oprichtingsakte worden meegezonden. Op de website van de KvK zijn de benodigde formulieren te vinden.
Organisatie
De stichting heeft een bestuur, dit is het centrale orgaan dat alle besluiten neemt. Al kan een stichting veel donateurs hebben, zij zijn geen leden zoals bij de vereniging. Vele culturele instellingen stellen naast het bestuur ook een Raad van Toezicht in. Deze raad houdt toezicht op het bestuur.
Vereniging
Een andere rechtsvorm die veel wordt gebruikt is de vereniging. Dit is een rechtsvorm waar de doestelling door middel van de leden wordt bereikt. Waar het bestuur centraal staat bij de stichting, zijn dit bij de vereniging de leden. De vereniging is een geschikte vorm om samen met anderen aan een culturele doelstelling te werken.
Er zijn twee typen verenigingen: de vereniging met volledige rechtsbevoegdheid en de vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid. Als vereniging met volledige rechtsbevoegdheid heb je, net als bij de stichting, dezelfde rechten en plichten als burgers. Je kunt leningen aangaan, schenkingen krijgen en registergoederen kopen (bijvoorbeeld een huis). De rechtsbevoegdheid betekent ook dat de bestuurders in principe niet zelf aansprakelijk zijn met hun eigen vermogen voor verplichtingen van de vereniging. Dit is anders bij de vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid. De oprichtingseisen zijn lichter, maar bestuurders zijn met hun eigen vermogen aansprakelijk voor alle verplichtingen van de vereniging. Daarnaast kan de vereniging geen registergoederen verkrijgen of een erfenis ontvangen.
Oprichting
Om een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid op te richten dient er net als bij de stichting een oprichtingsakte te worden opgesteld bij de notaris. Daarin wordt de naam en het doel van de culturele instelling vermeld, maar ook de rol van de leden, de jaarlijkse algemene ledenvergadering en worden er regels opgenomen voor benoeming, schorsing en ontslag van bestuurders. De oprichtingsakte moet worden ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Voor de vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid is geen oprichtingsakte nodig. Inschrijving bij de Kamer van Koophandel is niet verplicht, maar wordt wel aangeraden.
Organisatie
De vereniging kent minimaal twee organen, het bestuur en de ledenvergadering. De ledenvergadering bestaat minimaal uit twee leden die ten minste één keer per jaar een vergadering hebben. Daarin kunnen zij zich onder meer uitspreken over het beleid van de vereniging en kunnen ze bestuurders benoemen (vaak uit de leden), schorsen of ontslaan. Optioneel kan de vereniging een Raad van Toezicht instellen.
Overige vormen
Naast de stichting en de vereniging zijn er nog vele andere rechtsvormen die gekozen kunnen worden om een cultureel doel te bereiken. Deze rechtsvormen kennen vaak meer verplichtingen en zijn gericht op het drijven van een (commerciële) onderneming.
Waar moet je op letten
Belangrijk bij de keuze van de rechtsvorm is de doelstelling van de culturele instelling en de wijze waarop ze die wil bereiken. Kan dit in de vorm van een stichting of is een vereniging met leden hier beter voor geschikt? Daarnaast zal de mogelijke aansprakelijkheid van bestuurders (en de Raad van Toezicht) een rol spelen. Wanneer de culturele instelling een ANBI-status wil aanvragen is het goed om deze voorwaarden al mee te nemen in het opstellen van de statuten.